دوآنکاره، موریتانی (آسوشیتد پرس) — یک واحد نظامی جدید روسی که جایگزین گروه مزدور واگنر شده، در حالی که با ارتش مالی برای شکار افراطیون همکاری میکند، مرتکب جنایاتی از جمله تجاوز و گردنزنی میشود. دهها غیرنظامی که از درگیریها گریختهاند، این را به آسوشیتد پرس گفتهاند.
پناهندگان گفتند کُرِ آفریقا از همان تاکتیکهای واگنر استفاده میکند؛ روایتهایی که تا کنون رسانههای بینالمللی گزارش نکردهاند. دو پناهنده ویدیوهایی از روستاهای سوخته توسط «مردان سفیدپوست» نشان دادند. دو نفر دیگر گفتند اجساد عزیزانشان را پیدا کردهاند که کبد و کلیههایشان برداشته شده بود؛ جنایتی که آسوشیتد پرس پیشتر درباره واگنر گزارش کرده بود.
«این سیاست زمین سوخته است،» گفت یک رئیس روستای مالیایی که گریخته است. «سربازها با هیچکس حرف نمیزنند. هر کسی را که میبینند، تیرباران میکنند. بدون سؤال، بدون هشدار. مردم حتی نمیدانند چرا کشته میشوند.»
منطقه وسیع ساحل غرب آفریقا به مرگبارترین نقطه جهان برای افراطگرایی تبدیل شده و هزاران نفر کشته شدهاند. دولتهای نظامی مالی، بورکینافاسو و نیجر از متحدان غربی رویگردان شده و برای مبارزه با مبارزان وابسته به القاعده یا گروه دولت اسلامی به روسیه روی آوردهاند.
وقتی کُرِ آفریقا شش ماه پیش جایگزین واگنر شد، غیرنظامیان خسته امیدوار بودند خشونت کمتری ببینند. سازمان ملل میگوید آنها از سوی همه طرفهای درگیر مورد آزار قرار گرفتهاند.
اما پناهندگان از سلطنت جدیدی از ترور توسط کُرِ آفریقا در این سرزمین وسیع و عمدتاً بیقانون توصیف کردند و تحلیلگران حقوقی گفتند مسکو مستقیماً مسئول است.
آسوشیتد پرس به ندرت به مرز موریتانی دسترسی یافت، جایی که هزاران مالیایی در ماههای اخیر با شدت گرفتن درگیریها گریختهاند. این خبرگزاری با ۳۴ پناهنده صحبت کرد که از کشتارهای بیحساب، ربایشها و آزار جنسی توصیف کردند. بیشترشان نخواستند نامشان فاش شود، از ترس تلافی.
«آنها همان مردان هستند، حقوقبگیر دولت، و کشتارهای دستهجمعی را ادامه میدهند. هیچ تفاوتی بین واگنر و کُرِ آفریقا نیست،» گفت رئیس روستا.
مقامات مالی هرگز به طور علنی حضور واگنر یا کُرِ آفریقا را تأیید نکردهاند. اما رسانههای دولتی روسیه در هفتههای اخیر گزارشهایی از مالی منتشر کرده و کُرِ آفریقا را برای دفاع از کشور در برابر «تروریستها» ستودهاند، و وزارت خارجه روسیه تأیید کرده که این واحد «به درخواست مقامات مالی» فعال است و اسکورتهای زمینی، عملیات جستجو و نجات و کارهای دیگر انجام میدهد.
وزارت دفاع روسیه به سؤالات آسوشیتد پرس پاسخ نداد.
صدای محلیها را به زبان روسی «سگ» خطاب کردن
صبح زود بود و موگالوا داشت چای سیاه شیرین دم میکرد که صدای تیراندازی شنید. ثانیههایی بعد، دو ماشین جلوی چادرش توقف کردند، پر از مردان سفیدپوست نقابدار که به زبانی خارجی فریاد میزدند.
او چوپانی از شمال مالی است و در دهه گذشته خشونتهای زیادی دیده، اما میگوید هیچکس به اندازه این مردان وحشی نبوده است.
مردان مسلح قبلاً هم آمده بودند، گفت موگالوا. معمولاً خانواده وقتی صدای آنها را میشنید، فرار میکرد. اما سه ماه پیش، گیر افتادند.
او گفت مردان با سربازان مالی آمدند و پسر ۲۰ سالهاش، کوبادی، را گرفتند. مالیاییها از او پرسیدند آیا شبهنظامیان را دیده یا نه. وقتی گفت نه، او را کتک زدند تا بیهوش شد.
سپس مردان گلویش را بریدند در حالی که موگالوا ناتوان تماشا میکرد.
او گفت خانواده گریخت اما مردان مسلح اواخر اکتبر دوباره آنها را پیدا کردند.
این بار، سؤالی نپرسیدند. نقاب و یونیفرم نظامی پوشیده بودند. همه چیز خانواده را گرفتند، از حیوانات تا جواهرات.
و کلمهای را مدام تکرار میکردند: «پس» — اصطلاحی تحقیرآمیز برای سگ به زبان روسی.
دختر ۱۶ ساله موگالوا، اخادیا، را وقتی مقاومت کرد، کشیدند. سپس دختر بزرگترش، فاطمه، را دیدند و به اخادیا علاقهای از دست دادند.
فاطمه را به داخل چادر بردند. موگالوا بدون فکر دست اخادیا را گرفت و دوید و فاطمه را رها کرد. از آن زمان خبری از او ندارند.
«ما خیلی ترسیده بودیم،» گفت موگالوا در حالی که میلرزید. «امیدواریم بالاخره به اینجا برسد.»
کارشناسان میگویند غیرممکن است بدانیم چند نفر در مالی کشته و مورد حمله قرار میگیرند، به ویژه در مناطق دورافتاده، در حالی که دسترسی روزنامهنگاران و کارکنان کمکرسانی به کشور روزبهروز محدودتر میشود.
«تعداد زیادی مردم مورد تجاوز، حمله و کشتار قرار گرفتهاند. خانوادهها جدا شدهاند، شکی در این نیست،» گفت سوکرو جانسیزاوغلو، نماینده آژانس پناهندگان سازمان ملل در موریتانی. اما «گاهی شناسایی دقیق مرتکبان دشوار است.»
غیرنظامیان، تحت فشار از سوی شبهنظامیان و کُرِ آفریقا و مبارزان مالی، «بین دو سنگ گیر افتادهاند،» گفت هنی نصیبیه از پروژه دادههای مکان و رویدادهای درگیری مسلحانه، یا آکلد.
اگر مردم دستورات تخلیه جینیم را رعایت نکنند، با تلافی روبرو میشوند، گفت نصیبیه. اما اگر فرار کنند، ارتش مالی و کُرِ آفریقا آنها را همدست جینیم میدانند.
خانواده موگالوا این را از نزدیک تجربه کردند.
«اگر به ارتش نگویی جهادیستها را دیدهای، ارتش تو را میکشد،» گفت او. «اما اگر بگویی، جهادیستها پیدایت میکنند و میکشند.»
سؤالهایی درباره کُرِ آفریقا
گزارشهای آزار غیرنظامیان وقتی واگنر در سال ۲۰۲۱ به ارتش مالی که بودجه کمی داشت، پیوست، شدت گرفت. طبق تحلیلگران امنیت خصوصی، مالی ماهانه حدود ۱۰ میلیون دلار به روسیه برای کمک واگنر پرداخت میکرد. در حالی که این گروه هرگز رسماً زیر نظر کرملین نبود، پیوندهای نزدیکی با اطلاعات و ارتش روسیه داشت.
مسکو پس از کشته شدن رهبر واگنر، یوگنی پریگوژین، در سقوط هواپیما در سال ۲۰۲۳ — پس از شورش مسلحانه کوتاهمدتش علیه حکومت ولادیمیر پوتین — شروع به توسعه کُرِ آفریقا به عنوان رقیبی برای واگنر کرد.
نامشخص است که آیا شرایط توافق مالی برای کُرِ آفریقا همان است یا نه. اطلاعات زیادی درباره عملیات آن ناشناخته است، از جمله تعداد مبارزان که تحلیلگران حدود ۲۰۰۰ نفر تخمین میزنند.
همه مبارزان کُرِ آفریقا روسی نیستند. چند پناهنده به آسوشیتد پرس گفتند مردان سیاهپوستی را دیدند که به زبانهای خارجی حرف میزدند. شورای روابط خارجی اروپا در گزارش اخیر گفت این واحد از روسیه، بلاروس و کشورهای آفریقایی استخدام میکند.
کُرِ آفریقا و نیروهای مالی حملات مشترک خود را در شمال مالی، که ذخایر طلای قابل توجهی دارد، افزایش دادهاند، طبق پروژه تهدیدهای حیاتی مؤسسه اِنتِرپرایز آمریکا.
در حالی که مرگهای غیرنظامیان نسبتدادهشده به روسها امسال کاهش یافته — ۴۴۷ نفر تا کنون در مقایسه با ۹۱۱ نفر سال گذشته — این اعداد ممکن است規模 کامل را نشان ندهد، گفت نصیبیه: «مردم بیشتر میترسند گزارش دهند تا ایمنی خود را به خطر نیندازند.»
ناظران خارجی کمتر شدهاند. مأموریت حفظ صلح سازمان ملل در سال ۲۰۲۳ تحت فشار دولت از مالی خارج شد. خروج مالی امسال از دادگاه کیفری بینالمللی تلاشها برای پیگیری آزارها را پیچیدهتر کرده است. دیوان کیفری بینالمللی از سال ۲۰۱۲، زمانی که درگیری با گروههای مسلح آغاز شد، جنایات جدی در مالی را بررسی میکند.
ادواردو گونزالس کوئوا، کارشناس مستقل سازمان ملل در حقوق بشر مالی، به آسوشیتد پرس گفت امسال دو بار از مقامات نظامی کشور برای مجوز بازدید درخواست کرد و پرسشنامهای فرستاد. آنها پاسخ ندادند.
دولت مالی تحقیقات درباره آزارهای ادعایی را «نامناسب و زیانبار برای روحیه نیروها» میداند، نوشت کوئوا در آخرین گزارشش به شورای حقوق بشر سازمان ملل در مارس، و اشاره کرد که «تشدید نقضها و آزارهای جدی حقوق بشر توسط همه بازیگران به دلیل مصونیت از مجازات شتاب گرفته است.»
«فقط نام تغییر کرده»
وقتی واگنر خروجش از مالی را اعلام کرد، برخی پناهندگان تصمیم به بازگشت گرفتند. بسیاری دریافتند که چیزی تغییر نکرده است.
«همه چیز همان بود،» گفت یکی از آنها، بکار، در حالی که با استعفایی پسر کوچکش را در آغوش گرفته بود. او گفت اجسادی با اندامهای گمشده دیده بود.
او گفت قبل از فرار اولش در سال ۲۰۲۳، همه مردانی را که توسط واگنر و ارتش مالی در زادگاهش لِره کشته یا ربوده شده بودند، شمرده بود. گفت لیست به ۲۱۴ نفر رسید.
«فقط نام تغییر کرد،» گفت او درباره کُرِ آفریقا. «لباسها، خودروها، مردم همان ماندند. روشها همان ماند و حتی بدتر شد. پس دوباره خانه را ترک کردیم.»
پناهندگان دیگر توصیف کردند که آنقدر از روسها وحشت دارند که با هر صدایی شبیه موتور، فرار میکنند یا به نزدیکترین درخت بالا میروند.
یک زن گفت آنقدر سراسیمه بود که از مبارزان واگنر فرار کند که یک بار نوزاد سهماههاش را در خانه رها کرد. وقتی ساعتی بعد برگشت، دخترش جلوی خانه افتاده بود، دستهای کوچکش مشت شده.
«آنقدر ترسیده بودم که فراموش کردم بچه دارم،» گفت زن در حالی که دخترش را در آغوش گرفته بود.
کارشناسان حقوقی گفتند تغییر از واگنر به کُرِ آفریقا دولت روسیه را مستقیماً مسئول اقدامات مبارزان میکند.
«علیرغم تغییر نام، تداوم چشمگیری در پرسنل، فرماندهان، تاکتیکها و حتی نشانها بین واگنر و کُرِ آفریقا وجود دارد،» گفت لیندزی فریمن، مدیر ارشد مسئولیتپذیری بینالمللی در مرکز حقوق بشر دانشکده حقوق دانشگاه برکلی، که درگیری در مالی را نظارت کرده است.
چون کُرِ آفریقا مستقیماً در وزارت دفاع روسیه جاسازی شده، میتواند به عنوان عضوی از دولت روسیه تحت قوانین بینالمللی تلقی شود، گفت فریمن. «این یعنی هر جنایت جنگی مرتکبشده توسط کُرِ آفریقا در مالی، در اصل، به دولت روسیه نسبت داده میشود تحت قواعد مسئولیت دولتی.»
«زندگی معنای خود را از دست داده»
وقتی مردان سفیدپوست کمتر از یک ماه پیش به روستای کورماره آمدند، فاطمه گفت همه فرار کردند جز او.
با صدای تیراندازی، دختر ۱۸ سالهاش دچار تشنج شد و بیهوش افتاد. فاطمه با او ماند در حالی که مردان روستا را غارت کردند و به فراریان شلیک کردند.
مردان از خانهای به خانه، جواهرات زنان را میگرفتند و مردان را میکشتند. وقتی وارد خانه فاطمه شدند، فکر کردند دخترش مرده و او را تنها گذاشتند.
فاطمه نمیخواست درباره آنچه مردان سفیدپوست با او کردند، حرف بزند.
«این بین من و خدا میماند،» زمزمه کرد در حالی که میلرزید.
وقتی ساعتی بعد روستا را ترک کردند، جسد پسرش را پیدا کرد که در مغازهاش تیر خورده بود. سپس برادر زخمیاش را یافت. وقتی راهی موریتانی شد، دخترش که تشنج ادامه داشت، مرد.
«قبل از اینکه درگیری شعلهور شود، قدرت داشتم، شجاعت داشتم،» گفت فاطمه به سختی. حالا، «زندگی معنای خود را از دست داده.»
خانوادهاش از قوم فولانی است که دولت مالی آنها را متهم به وابستگی به شبهنظامیان میکند. برخی فولانیها، که سالها توسط دولت مرکزی نادیده گرفته شدهاند، به مبارزان پیوستهاند. غیرنظامیان اغلب از سوی هر دو طرف هدف قرار میگیرند.
اما فاطمه گفت هیچکس از کشتهها یا زخمیهای روستایش به هیچ گروه مسلحی تعلق نداشت. «نمیدانم چه کردیم که این را شایسته بودیم،» گفت او.
حالا در موریتانی، خاطرات او را آزار میدهند. مشکل خواب و تنفس دارد و مدام سینهاش را فشار میدهد. وقتش را صرف نگاه کردن به تنها عکسی میکند که از دخترش دارد.
«من فقط کسی هستم که زنده است و به نظر میرسد همان آدم سابقم — اما در واقع، زنده نیستم،» گفت او.
