عکس‌های دراماتیک زیرآبی، دلفین‌های صورتی مرموز آمازون را در حین دزدی دستگیر می‌کنند.
در سال ۲۰۲۳، هنگامی که خورشید در آستانه غروب بود، عکاس توماس پِشاک به آب‌های تاریک رود ریو‌نیگو در آمازون برزیل رفت. دوربینش در دست، او منتظر لحظه‌ای مناسب بود تا دزد را در عمل بگیرد. هنگامی که ماهیگیران تورهای خود را به رود رها می‌کردند، ناگهان یک شکل براق و صورتی از اعماق بالا آمد و به سمت ماهی‌های به دام افتاده شنا کرد. پِشاک زیر آب نفس را حبس کرد و عکاسی را آغاز کرد. به سرعت حرکت می‌کرد؛ موجودی که در اصل یک دلفین رودی صورتی آمازون بود، سوراخ‌هایی در تور ایجاد کرد و یک قزل‌آلا را به سرقت برد.
“آنها بسیار چابک‌اند و می‌توانند با ظرافتی شگفت‌انگیز در زیر آب اطراف این تورها حرکت کنند،” پِشاک می‌گوید. “آنها دزدهای بزرگ هستند!”
در آن زمان، پِشاک می‌دانست که او در حال مستندسازی چیزی است که هیچ‌کس پیش از او نتوانسته بود آن را با دوربین ثبت کند. این دلفین‌ها یاد گرفته‌اند تورها و صدای قایق‌های ماهیگیری را با غذاهای آسان مرتبط کنند. پِشاک اولین عکاسی است که این رفتار را زیر آب مستند کرده است.
عدم وجود اطلاعات دقیق دربارهٔ مکان یافتن این حیوانات و وضوح کم در آب‌های گلی رودهای آمازون، چالش‌های عمده‌ای بود. اما پِشاک، که بیش از ۲۰ سال به‌عنوان عکاس دریایی کار می‌کند، از تخصص خود در مستندسازی اقیانوس‌ها بهره برد. او می‌گوید: «در بیشتر این رودها در آمازون، هیچ‌کس پیش از این به‌منظور عکاسی زیرآبی غوطه‌ور نشده بود». او ادامه می‌دهد: «نقشه‌ای نیست، توصیفی نیست. در واقع باید زیر آب بروید و خودتان مسیر را بیابید.»
آمازون ناگفته
در حالی که رهبران جهانی در شهر بلم، آمازون برزیل، برای کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP) جمع شده‌اند، ما یک مجموعه ویژه از بررسی‌های رمزآلود این منطقهٔ نمادین در کشورهای مختلف راه‌اندازی کرده‌ایم.
عکس‌ها باعث شد تا او در سال ۲۰۲۴ در جایزه معتبر «عکاس وحش سال» جایزهٔ داستان‌نگاری عکاسی خبری را به دست آورد.
به‌طور محلی در زبان پرتغالی با نام boto و در زبان اسپانیایی با نام bufeo شناخته می‌شود، دلفین رودی صورتی منظره‌ای جالب است. با سر شکل‌ملونی، پوستی به رنگ گل‌سرخ، و سینه‌ریزی باریک و صد‌دندانه، این گونه بزرگ‌ترین دلفین آب شیرین جهان است که تا ۲٫۵ متر (۸٫۲ فوت) طول دارد و وزن آن تا حدود ۲۰۰ کیلوگرم (۴۴۰ پوند) می‌رسد. چهار نوع دلفین رودی صورتی در حوضهٔ رود آمازون زندگی می‌کنند. تمام این گونه‌ها در خطر انقراض هستند و در دهه‌های اخیر به‌دلیل شکار، گیر کردن در تورهای ماهیگیری، آلودگی و خشکسالی، کاهش جمعیت قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند.
مانند سایر گونه‌های دلفین، آنها از فراصدا برای «دیدن» استفاده می‌کنند؛ با ایجاد کلیک‌های صوتی و تفسیر پژواک‌های بازگشت. اما برآمدگی روی پیشانی آنها که «ملون» نامیده می‌شود، به‌عنوان کمک اضافی در مسیریابی در محیط گندابیشان عمل می‌کند؛ به‌عنوان تقویت‌کننده‌ای برای صدا عمل می‌کند و به آنها کمک می‌دهد نقشهٔ ذهنی از آب، موانع و شکار خود بسازند.
هر ساله، تنها در یک ناحیهٔ کوچک در کلمبیا، بیش از ۷۰۰ دلفین به‌دلیل تورها می‌میرند – فرناندو تروجیو
شکل بدن غیرمعمول، مهارت‌ها و هوش دلفین‌ها به‌ساخت اسطوره‌های غنی دربارهٔ آنها منجر شده‌اند. بسیاری از گروه‌های بومی و جوامع رودخانه‌ای در سراسر جنگل بارانی آمازون داستان‌هایی دربارهٔ boto که در دنیای زیرآبی با شهرهای عظیم در عمق رودها زندگی می‌کند، به اشتراک می‌گذارند. روایت‌های دیگر، که کمتر همدلانه‌اند، ادعا می‌کنند دلفین‌ها می‌توانند به انسان تبدیل شوند. در شب، آنها در دهکده‌ها به شکل مردان رنگ‌پریده ظاهر می‌شوند تا زنان جوان را فریب داده و ربایند.
بر اساس گفتهٔ پِشاک، شهرت دزدانه، چه برای زنان و چه برای ماهی‌ها، زندگی برای دلفین رودی صورتی را دشوار کرده است. در حالی که در میان جوامع بومی محترم و مورد ستایش است، برخی افراد به دلیل توانایی‌های جادویی آنها، از دلفین‌ها می‌ترسند و اغلب ماهیگیران آنها را دشمن می‌دانند. دلیل این است که دلفین‌ها به‌طور منظم صید ماهیگیران را به سرقت می‌گیرند و به تجهیزاتشان آسیب می‌زنند؛ بنابراین تعقیب، صدمه زدن و حتی کشتن عمدی این حیوانات برای ماهیگیران غیرمعمول نیست.
“در برخی جوامع، ماهیگیران واقعاً این دلفین‌ها را به‌دلیل انتقام می‌کشند”، می‌گوید پِشاک که این حیوانات را در طول یک سفر دو سالهٔ نشنال جئوگرافیک برای مطالعه و مستندسازی حوضهٔ رود آمازون عکاسی کرده است. او همراه چندین دانشمند بود که از آندهای پرو، منبع رود آمازون، تا اقیانوس اطلس سفر کردند.
در مسیر خود، پِشاک چندین تهدید برای دلفین‌ها مشاهده کرد، از جمله خشم ماهیگیران نسبت به این موجودات و صید ناخواسته. حتی زمانی که دلفین‌ها قصداً مورد حمله قرار نمی‌گیرند، نزدیکی آنها به ماهیگیران می‌تواند خطرناک باشد، او می‌گوید. برخی از حیوانات به‌دلیل پره‌های قایق‌ها صدمه می‌بینند، در حالی که دیگران در تورها گیر می‌افتند و می‌میرند، او اضافه می‌کند.
«تورها نگرانی اصلی ما هستند»، می‌گوید زیست‌شناس دریایی فرناندو تروجیو، که بیش از ۳۰ سال به‌صورت پژوهشگر دلفین‌های رودخانه‌ای جنوب آمریکا مشغول بوده و در این سفر همراه پِشاک بوده است. «هر ساله، در یک ناحیهٔ کوچک در کلمبیا، بیش از ۷۰۰ دلفین به‌دلیل تورها می‌میرند»، می‌گوید تروجیو، عضو آکادمی علوم دقیق، فیزیکی و طبیعی کلمبیا.
در سال ۱۹۹۳، تروجیو بنیاد اومچا را تأسیس کرد؛ یک سازمان غیرانتفاعی که به مطالعه و حفاظت از حوضهٔ آمازون و گونه‌های متنوع آن، از جمله دلفین‌های رودخانه‌ای، می‌پردازد. این بنیاد به‌همراه سایر سازمان‌های غیردولتی و مؤسسات پژوهشی، بخشی از ابتکار ساردی (South American River Dolphin Initiative) است؛ یک تلاش منطقه‌ای مشترک برای ترویج حفاظت از این حیوانات. از سال ۲۰۱۷، این ائتلاف بیش از ۹۰٬۰۰۰ مایل (۱۴۴٬۸۴۰ km) از رودها در هفت کشور بررسی کرده است.
در همکاری با ماهیگیران و جوامع محلی، تیم تروجیو ارزیابی‌های سلامتی دلفین‌های رودخانه‌ای را در اکوادور، پرو، کلمبیا و برزیل انجام می‌دهد. در کمتر از ۱۵ دقیقه، آنها دلفین‌ها را می‌گیرند و به یک پلت‌چوبی در ساحل منتقل می‌کنند، جایی که وزن و طول آنها را می‌سنجند، نمونه‌های خون برای آزمایش‌ها جمع‌آوری می‌کنند و گاهی با استفاده از سونوگرافی بارداری را بررسی می‌نمایند و آنها را با دستگاه‌های ردیاب GPS تگ می‌زنند.
دلفین‌ها نگهبانان رودخانه‌ها هستند – فرناندو تروجیو
تیم متوجه شد که بسیاری از دلفین‌ها با میکروپلاستیک‌ها و جیوه که در استخراج غیرقانونی طلا در آمازون استفاده می‌شود، آلوده‌اند، تروجیو توضیح می‌دهد. در برزیل، آنها چندین حیوان را با مشکلات ریوی به‌دلیل افزایش آتش‌سوزی‌های جنگل، که اغلب توسط کشاورزان برای گشایش فضا برای دامپروری و مزارع روشن می‌شود، مشاهده کرده‌اند.
این موجودات، بر حسب گفتهٔ تروجیو، نشانگر مهمی از سلامت رودخانه هستند که تهدیدهایی را که می‌توانند بر سلامت انسانی نیز تأثیر بگذارند، منعکس می‌کنند. درست همانند گنجشک در معادن زغالی، دلفین‌ها اغلب اولین موجوداتی هستند که اثر هرگونه عدم تعادل در رودخانه‌ها—مانند آلودگی، افزایش دمای آب و کاهش منابع ماهی—را حس می‌کنند. به همان ترتیب، اگر اکوسیستم رودخانه سالم باشد، دلفین‌ها نیز سالم خواهند بود. «دلفین‌ها نگهبانان رودخانه‌ها هستند»، او می‌گوید. «با انجام این ارزیابی‌ها می‌توانیم بفهمیم آیا رودخانه سالم است یا نه، و چه اقداماتی باید انجام دهیم.»
تهدید جدی دیگری که هم بر دلفین‌ها و هم بر انسان‌ها سایه می‌اندازد، تغییرات اقلیمی است. در سال ۲۰۲۳، یک دورهٔ خشکسالی بی‌سابقه بیش از ۱۳۰ دلفین رودی صورتی در برزیل را به‌مرگ رساند. بسیاری از آنها به‌دلیل گیر کردن در آب‌های کم‌عمق که به دمای ۱۰۰ فارنهایت (۴۰ سانتی‌گراد) رسیدند، جان باختند.
با درگیر کردن مردم بومی در تلاش‌های محافظتی، تروجیو سعی دارد تصویر مثبت‌تری از این موجودات در میان جوامع آمازونی، به‌ویژه در میان ماهیگیران، ایجاد کند. سازمان او به ماهیگیران اهمیت حفاظت از دلفین‌ها را آموزش می‌دهد، آنها را در روش‌های آزادسازی ایمن و نجات حیوانات گیرکرده آموزش می‌دهد و پروتکل‌هایی برای نجات این موجودات هنگام خشکسالی‌های شدید تدوین می‌کند.
به‌تدریج، این پروژه در حال تغییر نگرش‌هاست. “اکنون ماهیگیران دیدگاهی متفاوت دارند”، می‌گوید تروجیو. “آنها می‌گویند: ‘بله، دلفین‌ها همانند ما هستند. آنها هم ماهیگیر‌اند و همان رود و همان مشکلات را با ما به اشتراک می‌گذارند’.”
تیم تروجیو همچنین بومیان را برای کار به‌عنوان راهنمایان مسئول مشاهده دلفین‌ها آموزش می‌دهد و برای آنها یک گزینهٔ اقتصادی پایدار به‌جای ماهیگیری فراهم می‌کند. آنها می‌آموزند که در هنگام همراهی گردشگران با دلفین‌ها، فاصلهٔ امنی را حفظ کنند و در عین حال دیدگاه‌های فرهنگی و دانش خود دربارهٔ این پستانداران را به اشتراک بگذارند.
رومانی پنا گومز، عضو گروه بومی تیکونا در پورتو ناری‌نئو، کلمبیا، توسط اومچا برای انجام ارزیابی‌های سلامت و کار به‌عنوان راهنما آموزش دیده است. او در دوران کودکی از مادربزرگش قصه‌هایی دربارهٔ دلفین‌های رودخانه‌ای می‌شنید. مادربزرگ و سایر سالمندان هنگام آواز خوانی و رقص، ماسک‌های صورتی می‌پوشیدند که شباهت به سر دلفین‌ها داشت. “برای ما به‌عنوان مردم بومی، دلفین‌ها لذت رود است”، می‌گوید گومز.
گومز به‌دلیل عشق به این پستانداران به پروژه پیوست، با آگاهی از خشونت برخی ماهیگیران، اما بی‌اطلاع از تهدیدهای دیگر بر سلامت آنها. “چیزی که دیدگاهم را تغییر داد، درک این بود که دلفین‌ها، علاوه بر اینکه موجودات جذابی‌اند، نشانگر سلامت رودخانه هستند”، او می‌گوید. “حفاظت از آنها به معنای مراقبت از محیط‌زیست خودمان است. آنها محافظان رودها هستند.”
در برزیل، پژوهشگران نیز همراه با ماهیگیران در حال آزمایش استراتژی‌هایی برای جلوگیری از گیر کردن دلفین‌ها در تورهای خود هستند. زیست‌شناس ماریانا پاسچوالینی فیریاس، هماهنگ‌کنندهٔ ساردی و تحلیل‌گر حفاظت در صندوق‌احترام جهانی طبیعت (WWF)، از «پینگرها»، دستگاه‌های کوچک به‌شکل موز که صداهای فرکانس بالا در زیر آب تولید می‌کنند و می‌توانند به تورهای ماهیگیری متصل شوند تا حیوانات را ترسانده و دور کنند، استفاده می‌کند.
“غالباً، ماهی تنها غذایی است که این خانواده‌ها دارند”، می‌گوید فیریاس. “ما سعی می‌کنیم همکاری‌ای برقرار کنیم که هم برای ماهیگیران و هم برای دلفین‌ها سودمند باشد.”
در تاپاجوس، یکی از شاخه‌های رود آمازون، استفاده از این ابزار باعث شد تا آسیب‌های ناشی از دلفین‌ها به تورهای ماهیگیری حدود ۴۰٪ کاهش یابد، که منجر به افزایش صید و درآمد برای جوامع شد، به گفتهٔ فیریاس.
الیاس کوریا دا سیلوا، ماهیگیر ۵۲ ساله‌ای که در کنار سواحل تاپاجوس زندگی می‌کند، گواهی زنده‌ای است بر تغییر نگرش محلی‌ها نسبت به دلفین‌ها. “قبل از این پروژه، ما دلفین‌ها را دوست نمی‌دیدیم و از آنها به‌دلیل تخریب تجهیزات و خوردن ماهی‌هایمان خوشش نبودیم”، می‌گوید. “اما امروز تمام تلاش‌مان می‌کنیم تا از بروز تعارض جلوگیری کنیم؛ به طوری که ما غذای خود را داشته باشیم و دلفین‌ها هم غذای خود را داشته باشند. به این ترتیب می‌توانیم همه در هماهنگی با یکدیگر زندگی کنیم.”
در نهایت، فیریاس می‌گوید آیندهٔ دلفین‌های رودخانه‌ای به ارادهٔ جمعی جوامعی که زیستگاهشان را به‌اشتراک می‌گذارند بستگی دارد. وقتی بومیان درگیر می‌شوند و نیازهایشان برآورده می‌شود، آنها به متحدان قوی در حوزهٔ حفاظت تبدیل می‌شوند، او می‌گوید. “ما تنها می‌توانیم آینده‌ای پایدار برای آمازون بسازیم اگر ساکنان آن هدایت‌کنندهٔ مسیر باشند.”
در مورد پِشاک، او امیدوار است که عکس‌های او از دلفین‌ها به‌آگاهی مردم دربارهٔ وضعیت رود آمازون و جنگل باران‌گیری کمک کند. “دلفین‌های رودی صورتی یک گونهٔ شاخص جذاب هستند”، می‌گوید. “آنها نمایانگر تنوع فراوان سیستم‌های آب شیرین در سیارهٔ ما هستند. بنابراین، آنها ابزار قدرتمندی برای روایت‌گری هستند تا مردم را قانع کنند که تنوع زیستی حوضهٔ رود آمازون چقدر نازک، مهم و شگفت‌انگیز است.”
—
